Verslagen

PROPAGANDA OOK IN HET VRIJE WESTEN

By Wednesday 5 May 2010 No Comments

Sta er bij stil dat we in onze beeldvorming gestuurd worden door de(massa)media; oók in het vrije westen is er sprake van propaganda, machtsvorming en manipulatie. Aldus taalwetenschapper en politiek activist Noam Chomsky. Eutopia acht het van groot belang zijn mediatheorie (opnieuw) onder de aandacht te brengen en organiseerde daarom een aflevering van het programma Media Education rondom de documentaire Manufacturing consent- Noam Chomsky and the media. Zo’n vijftien bezoekers bezochten de filmvertoning en de  inleiding van schrijver en publicist Mohammed Benzakour en waren aanwezig bij het nagesprek.

Manufacturing consent- Noam Chomsky and the media  is een documentaire uit 1992, genoemd naar een boek van Noam Chomsky en Edward S. Herman uit 1988. De film zet de mediatheorie van Chomsky uiteen en geeft een indruk van de persoon Chomsky. Eutopia streeft ernaar visies te laten horen die ons helpen scherp te blijven op wat in onze omgeving gebeurt, de gebeurtenissen in de samenleving te analyseren en met elkaar in gesprek te gaan over waar het met deze samenleving naar toe gaat, of naar toe zou moeten gaan.

Na het welkomstwoord van Wanda Zoet van Eutopia krijgt Mohammed Benzakour het woord. Deze kritisch denker is uitgenodigd om de inmiddels klassieke theorie van Chomsky in een hedendaags perspectief te plaatsen. Hij heeft zich in columns en essays zelf ook vaak uitgelaten over de positionering van de media in het Nederlands medialandschap. Zo beschuldigde hij de Volkskrant van eenzijdige berichtgeving van de oorlogen in Afghanistan en Gaza, bijvoorbeeld in het jaaroverzicht in het Volkskrant Magazine van 2009.

Chomsky leeft

Benzakour start met een schets van de persoon Chomsky. De man is de tachtig gepasseerd, maar neemt nog steeds deel aan demonstraties. En als je hem een e-mail stuurt, krijg je er  – soms duurt het enige tijd – altijd een reactie op. Als taalwetenschapper is Chomsky bekend van zijn hypothese van de universele grammatica; de gedachte dat ieder een aangeboren taalvermogen heeft en dat hiermee de overeenkomsten tussen alle menselijke talen verklaard kan worden.

Hierop volgt een korte uiteenzetting van het propagandamodel van Chomsky en Herman. Dit model bestaat uit een aantal filters. Pas na de filtering bereikt informatie de ontvangers. Overheden, het grote bedrijfsleven en de media zelf houden deze filtering in stand. Een van de filters is ‘ownership’. Media zijn vaak grote bedrijven, in handen van slechts een beperkt aantal eigenaren. Deze machtsvorming maakt dat ook media bepaalde belangen dienen. “ Berlusconi zit niet in Italië, Berlusconi is gewoon onder ons”, constateert Benzakour. Met voorbeelden van incidenten en onderbouwing van cijfers, laat hij zien hoe de filters die Chomsky noemt zich nog steeds in de praktijk manifesteren.

De inleiding wordt afgesloten met een voorbeeld dat Chomsky’s mediatheorie stevig onderschrijft. In 1988 verloor politicus Frits Bolkestein een debat van Chomsky. Chomsky zette zijn theorie uiteen, Bolkestein beschuldigde Chomsky er vervolgens van naïef te zijn en een jongensdroom na te jagen. Benzakour legt uit dat enkele jaren geleden, enige tijd na dit debat, de documentaire over de mediatheorie van Chomsky was geselecteerd voor vertoning tijdens het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA). Om onduidelijke redenen verdween de film van het programma. Later bleek dat Bolkestein een formele functie bekleedde  bij de organisatie bij de organisatie. Beter had de theorie van Chomsky zich niet in de praktijk kunnen bewijzen.

Montage van fragmenten

Manufacturing consent- Noam Chomsky and the media is een documentaire van regisseurs Mark Achbar en Peter Wintonick en laat met een montage van fragmenten – van bijvoorbeeld lezingen van Chomsky, interviews met betrokkenen en stukken uit televisie uitzendingen –  zien waar de baanbrekende theorie van Chomsky over gaat. Eén van de illustrerende voorbeelden die indruk maakt, gaat over de berichtgeving in Amerikaanse kranten over de invasie van Oost-Timor door Indonesië. Een aanval die gesteund wordt door de Verenigde Staten. Chomsky inventariseerde hoe vaak in kranten geschreven werd over de slachtoffers in dit gebied, in vergelijking met het aantal vermeldingen van slachtoffers van de gebeurtenissen in Cambodja tijdens het bewind van de Rode Khmer.  De Amerikaanse media bleken weinig aandacht te besteden aan de bezetting van Oost-Timor. De wandaden in Cambodja werden in vergelijking juist vaak genoemd.

Universalistisch wereldbeeld

Een van de bezoekers van de filmvertoning is filosoof Fons Elders. Hij leidde in 1972 een beroemd gesprek tussen filosoof Michel Foucault en Noam Chomsky. Elders licht toe dat de verbinding tussen de taaltheorie en de mediatheorie van Chomsky te leggen is door te wijzen op het universalistisch wereldbeeld van Chomsky. Dit wereldbeeld is tevens de intrinsieke drijfveer van Chomsky om zich politiek actief op te stellen. De bron van zijn denken en handelen is de gedachte dat ieder mens evenveel waard is en in de kern gelijk is. Daarom moet de waarheid hoe dan ook boven tafel gebracht worden, hoe pijnlijk het soms ook kan zijn. En daarom moet voor hen die onrecht aangedaan wordt opgekomen worden. Deze houding kan alleen maar standhouden als je alle loyaliteiten die je hebt, aan je familie, politieke partij of gemeenschap, van je afschudt. Dit inzicht maakt het mogelijk Chomsky beter te begrijpen.

“ Chomsky gebruikt vaak wel erg moeilijke woorden en is voor mij vaak niet te begrijpen”, stelt een andere bezoeker. Misschien hoeft niet iedereen hem woord voor woord te kunnen lezen, dat is slechts voorbehouden aan een kleine wetenschappelijke elite. Wel is het belangrijk dat iedereen zijn boodschap begrijpt en alert is én blijft, wordt door een derde bezoeker geopperd.

Komende filmvertoningen

De volgende vertoning in het kader van Eutopia Media Education is op 6 juni, opnieuw in Kriterion. Dan is de visie van Hannah Arendt op het politieke oordeel in tijden van crisis onderwerp van beeld en gesprek. De inleiding wordt verzorgd door filosoof Marieke Borren, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.